Železnička stanica Beograd glavna
- XIX vek, na početku

Glavna železnička stanica Beograd, na pruzi evropskih vozova Orijent ekspres i Simplon Orijent ekspres kroz Srbiju otvorena je za saobraćaj 13. septembra 1884. godine.

Železnička stanica Beograd glavna 1884. godine (foto: Wikmedia)

Odlukom "Ženevske konvencije" Srbija je preuzela obavezu da prugu Beograd - Niš izgradi u roku od tri godine. Polazeći od Beograda razmatrane su dve moguće trase pruge. Jedna desnom obalom Dunava ka Smederevu. Međutim, zbog močvarnog zemljišta i udaljenosti od naselja, ova trasa je odbačena. Konačno, 29. aprila 1881. godine imenovana komisija usvojila je trasu preko Topčiderske reke i Ralje. Istovremeno planirana je i lokacija železničke stanice Beograd. Moguće lokacije bile su Terazijama i "Bara Venecija". Tadašnja "Bara Venecija" prostirala se od ušća Topčidarske reke u Savu, pa do "Male pijace", ispod Kalemegdana. Komisija je odabrala lokaciju na prostoru "Bare Venecije".

Železnička stanica Beograd izgrađena je na delu Bare Venecija

Foto: Forum ljubitelja železnice

Projekat stanice uradio je bečki arhitekta Fon Flatih (Wilhelm Ritter von Flattich). Fon Flatih je do tada projektovao Južnu stanicu u Beču (1873), Centralnu stanicu u Trstu (1878), a kasnije i Zapadnu stanicu u Zagrebu (1892). Vlada Srbije je 3. aprila 1883. godine odobrila izgradnju stanice, a radovi su počeli 6. juna 1883. Nadzor radova vršio je naš arhitekta Dragiša Milutinović (sin pisca Sime Milutinovića). Stanica je građena četiri godine.

Izgradnjom pruge Beograd - Niš i otvaranjem za saobraćaj mosta preko Save i pruge do železničke stanice Zemun (3,4 km, 15. septembar 1884) uspostaljena je železnička veza Srbije sa celom Evropom.

---

Železnički most preko Save - buran život jednog mosta

Mirne i idilične godine mosta prekinuli su ratovi u prvoj polovini XX veka. Most je rušen, pa obnavljan. Rušile su ga vojske, koje su odlazile. Obnavljale su ga vojske, koje su dolazile.

- Most je srušila srpska vojska 29. jula 1914, a obnovila austrougarska vojska krajem 1914.
- Srušila ga austrougarska vojska krajem 1915. tokom prve okupacije Beograda, a obnovila 1916. godine posle druge okupacije.
- Most je ponovo srušila austrougarska vojska 1. novembra 1918. pri povlačenju iz Beograda.

Srpska vojska na mostu preko Save tokom oslobađanja Beograda 1918. godine (foto: Wikmedia)

Železnički most preko Save obnovljen je 30. aprila 1921. godine.

Nakon rušenja 1918. železnički most je ponovo obnovljen 1921. godine (foto: Wikmedia)

Onda je počeo novi rat.

- Most je, uoči nemačke okupacije Beograda, srušila srpska vojska 11. aprila 1941. Nemci su ga obnovili 29. maja 1941.
- Most nisu zaboravili ni saveznici. Oštećen je 1944. tokom savezničkog bombardovanja Beograda.
- Dan uoči oslobođenja Beograda, tokom povlačenja iz Beograda, Nemci su 19. oktobra 1944.  dodatno oštetili već polusrušeni most.
- Obnova mosta u oslobođenom Beogradu trajala je do kraja 1946. godine.

Konačno, naspram vekovnog iskustva da mostove ne treba rušiti, železnički most preko Save očekuje poslednje dane dvadesetih godina XXI veka.

---

Sa železničke stanice Beograd u Niš i Peštu, pa dalje u Beč

Zvanično, prvi voz sa beogradske železničke stanice pošao je 13. septembra 1884. godine. Vozom je u Beč, preko Savskog mosta i Zemuna, otputovao kralj Milan. Dva dana kasnije, 15. septembra 1884. godine u 8.35h, šef stanice Nikola Jovanović, zvanično je otpratio prvi voz na liniji Beograd - Niš.

Glavna stanična zgrada, početak 1884. godine

Prvi red vožnje objavljen je 30. avgusta 1884. Brzi voz iz Pešte za Beograd i Niš polazio je u 7.30h. U Beograd je dolazio popodne u 3.15h, a u Niš uveče, u 11.15h. Putovanje je trajalo približno 16 sati. Na istoj liniji putnički voz putovao je 24 sata. U napomeni voznog reda navedeno je da će prugom Niš - Beograd jednom nedeljno saobraćati i voz za prevoz stoke. Putovanje će trajati ceo dan.

Red vožnje stanice Beograd glavna, 1. septembar 1884.

(izvor: Narodna biblioteka Srbije, P2588-1884-09-01-003)

Nekoliko godina kasnije, otvorene su za saobraćaj pruge prema Solunu i dalje za Atinu, ili Istanbul: Niš - Leskovac (18. mart 1886), Leskovac - Vranje (13. septembar 1886) i Vranje - Ristovac - turska granica (5. decembar 1888).

Prema Bugarskoj i Istanbulu izgrađene su i pruge: Niš - Bela Palanka 44,9 km (13. avgust 1887), Bela Palanka - Pirot 28 km (13.novembar 1887) i Pirot - Caribrod (Dimitrovgrad) - bugarska granica 20 km (13. avgust 1888). Završetkom ovih pruga, beogradska železnička stanica postala je deo trase najpoznatijih evropskih vozova: Orijent ekspresa i Simplon Orijent ekspresa.

Železnička stanica Beograd na liniji evropskih vozova Orijent ekspresa i Simplon Orijent ekspresa do 1914. godine

Napomena: navedeni datumi pre 1918. godine računati su po julijanskom kalendaru, koji kasni 13 dana u odnosu na gregorijanski.

 

---

Zahvaljujem se:

• Forumu putnika i ljubitelja železnica  na čijem sam veb sajtu (https://www.zeleznice.in.rs/forum/index.php) pročitao izuzetne tekstove i video retke fotografije o našoj železnici.