Rajačke pimnice (pivnice) i Staro rajačko groblje
Rajačke pimnice su vinogradarsko naselje, građeno krajem XIX i početkom XX veka. Primer su vrhunskog narodnog graditeljstva. Rajačke pimnice, kao deo kompleksa Negotinskih pivnica, kandidovane su 2010. godine za upis u Svetsku listu kulturnih dobara UNESCO.
Deo ambijenta Rajačkih pimnica
Kada se iz Rajca, strmim i krivudavim putem pođe na zapad, uz Beli breg, posle 2 km stiže se do vinogradarskog naselja. Meštani ga kratko nazivaju: "Pimnice". Za one sa strane, manje upućene, to su: "Rajačke pivnice". Svejedno!
Panorama Rajačkih pimnica
Rajačke pimnice nalaze se iznad Rajca, na brdu Beli breg. Čine kompleks vinskih podruma, koji su izgradili meštani sela Rajac.
Rajačke pimnice
Rajačke pimnice građene su u periodu od sredine XIX veka, do pedesetih godina XX veka. Reč je o vremenu, u kome su se u negotinskom kraju masovno podizali vinogradi. Namenjene su za proizvodnju i čuvanje vina. Ne računajući istorijske izvore, godine izgradnje zapisane su i na fasadama nekih od objekata.
Jedna od pimnica pripadala je Simonu Nikoliću i sinu Iliji, a završena je 5. avgusta 1887. godine
Zapis na fasadi: (Pivnica) Simona Nikolića i sina mu Milana 5. avgust 1887. god.
Raspoloživi istorijski podaci i literatura navode da je izgrađeno 270-300 podruma. Procenjuje se da je do danas ostalo oko 160 objekata, sa približno 200 podruma.
Rajačke pimnice
Pojedini objekti izdržali su proteklo vreme i negotinske zime u obliku u kome su podignute. Postoje i objekti, kojima je potrebna obnova.
Neke od rajačkih pimnica potrebno je obnoviti
Čini se da su u drugoj polovini XX veka Rajačke pimnice malo zaboravljene. Razlozi su, između ostalog, smanjenje površina pod vinogradima, migracije stanovništva iz seoskih sredina Negotinske krajine u gradske centre, ili u inostranstvo. Ne treba isključiti ni smenu generacija i neka druga interesovanja.
Kameni zidovi starijih pimnica
Od početka zasnivanja, Rajačke pimnice građene su na Belom bregu bez urbanističkih i regulacionih planova. U nedostatku prostora međusobna rastojanja su mala, a dešava se i da se objekti naslanjaju jedni na druge.
Jedna od ulica u kompleksu Rajačkih pimnica
Sve pimnice izgrađene su od istog materijala. Temelji i zidovi su od kamena, grede od bukovog, ili hrastovog drveta. Pokrivene su ćeramidom.
Renovirana pimnica sa naglašenim drvenim elementima: prozor i noseća greda
Dvospratna pimnica: primer načina gradnje i korišćenog materijala
Primer načina gradnje i materijala
Na nekim od objekata urađeni su i posebni dekorativni elementi.
Neobično izgrađen ugao jedne pimnice
Po potrebi, ili mogućnosti, rajačke familije gradile su manje, ili veće objekte. Veći objekti imaju u prizemlju podrum, a na spratu prostor za boravak. Manji objekti su prizemni. U zavisnosti od konfiguracije terena, podrumi su ukopani, ili su u ravni s terenom.
Jednostavna, prizemna pimnica
Renovirana, dvospratna pimnica sa drvenim vratima
Kod spratnih objekata građene su dve vrste stepeništa: od klesanog kamena, ili od drveta.
Renovirana, dvospratna pimnica sa klesanim, kamenim stepeništem
Klesano kameno stepenište renovirane pimnice
Primer drvenog stepeništa renovirane pimnice
Pimnice imućnijih familija luksuznije su. Portali su izgrađeni od tesanog kamena, sa prigodnim dekoracijama. Najčešće su zastupljeni geometrijski oblici i figure, koje prate lukove portala.
Pimnica sa izuzetno luksuzno ukrašenim portalom
Pimnice sa luksuzno ukrašenim portalima
Vrata pimnica izrađena su od lima, ili drveta. Limena vrata najčešće su na luksuznijim pimnicama, mada postoje izuzeci.
Primer limenih vrata i okova
Dupla drvena vrata češće su deo manjih objekata. Međutim, postoje i luksuznije pimnice sa izuzetno lepim drvenim vratima.
Primer pimnice sa kamenim, polukružnim portalom, pločom sa bareljefom i drvenim vratima
Primer vrata sa kamenim, polukružnim portalom. Vrata su uokvirena dekorativnim portalnom na fasadi.
Pažnju privlače i prozori pimnica. Zanimljivo je da su, za razliku od ostalih delova pimnica, na fasadu postavljeni, čini se, bez posebnog planiranja i merenja.
Prozor na obnovljenoj fasadi pimnice zadržao je prvobitni izgled i materijal
Neobična kombinacija prozora i primer izrade prozora
Neobičan prozor i stara klupa
Konačno, prozori pimnica izgrađeni su slično. Uokvireni su nesrazmerno debelim gredama, a umesto stakla imaju drvene kapke.
Primeri prozora, uokvirenih drvenim gredama
Poslednjih godina deo rajačkih pimnica detaljno je obnovljen i renoviran.
Renovirana pimnica, pokrivena crepom umesto ćeramidom
Neke od obnovljenih pimnica zadržale su prvobitni izgled i materijale, od kojih su izgrađene.
Primeri uspešno obnovljenih rajačkih pimnica
Takođe, postoje i pimnice, koje će sigurno, ukoliko već nisu, da vrate nekadašnji izgled, funkcionalnost i privlačnost.
Pimnice koje će sigurno biti obnovljene, ukoliko već nisu
Rajačke pimnice, kao deo kompleksa Negotinskih pivnica, kandidovane su 2010. godine za upis u Svetsku listu kulturnih dobara UNESCO.
Kompleks Rajačkih i Rogljevskih pimnica proglašen je 1986. godine za prostorno-kulturnu celinu.
Rajačke pimnice u jednoj od glavnh ulica
Primer lepe, stručno obnovljene pimnice
Rajačke pimnice u jednoj od glavnh ulica
Staro rajačko groblje
Nedaleko od Rajačkih pimnica nalazi se Staro rajačko groblje, sa oko 200 nadgrobnih spomenika.
Rajačko groblje
Najstariji spomenici su u centralnom delu groblja. Potiču s kraja XIX veka, što potvrđuju natpisi na spomenicima. S obzirom na proteklo vreme, spomenici su u izuzetno dobrom stanju.
Na groblju se nalazi veliki broj spomenika iz XIX veka
Najbrojnije su dve vrste spomenika. Jednu grupu čine visoki stubovi, koji se završavaju pločom na vrhu. Druga grupa spomenika ima složeniji oblik. Isklesani su u jednom, istom komadu peščara, pokazujući veštinu narodnih majstora. Spomenici su ukrašeni bareljefom (franc. bas-relief). Preovlađuju geometrijski i floralni motivi. S obzirom da pripadaju vinogradarima, česti motivi su vinova loza i grožđe.
Između ostalih, izdvajaju se tri grupisana, identična spomenika. Nalaze se na grobovima Mijaila Nešića (27 godina), Petra Markovića i Stanojla Cvetkovića. Osim ličnih podataka, tekst epitafa je isti: "... 12. februara 1885. radeći pod stenom sruši se ova i ote mu život ... ". Očigledno, reč je nesreći, koju su doživeli najverovatnije u kamenolomu.
Spomenici stanovnicima Rajca iz 1885. godine
Osim "slobodnijih" motiva, na spomenicima na Starom rajačkom groblju zastupljeni su i pravoslavni, kanonski elementi. Karakteristični su krstovi, na kojima se nalaze hristogrami. Hristogram (Christogram) u pravoslavnom hrišćanstvu simbolizuje reči Isus Hrist. Sadrži grčka slova chi (Χ) i rho (Ρ) i predstavlja skraćenicu grčkih reči ΙC ΧC (ΙΗCΟΥC ΧΡΙCΤΟC). Skraćenica se sastoji od prvih i poslednjih slova Isusa Hrista. Potiče iz srednjevekovnog grčkog jezika. Hristogramu na spomenicima dodata su slova NI i KA, koja čine razdeljenu reč NIKA (pobeđuje). Konačno, simboli na krstovima "IC XC NI KA" znače: "Isus Hristos pobeđuje" i simbolizuju Golgotski krst.
Detalji spomenika sa hristogramom "IC HC NI KA"
Staro rajačko groblje proglašeno je 1983. godine za spomenik kulture.
Rajačko groblje - grupa spomenika
Rajačko groblje - grupa spomenika
- Korišćen izvor: Predlog Stalne delegacije RS pri UNESCO za upis Kompleksa Negotinskih pivnica u listu svetske kulturne baštine UNESCO
- Zahvaljujem se dr Petru - Peri Paunoviću i porodici Paunović na gostoprimstvu.
