Crkva svete Trojice, Bjeluša, Arilje

Crkva svete Trojice u Bjeluši izgrađena je 1819. godine. Naizgled je sasvim jednostavna, ali kad se uđe u portu, u njoj se razvija više neobičnih, omnibus priča: o crkvi i ljudima koje je povezala.

Crkva svete Trojice - Bjeluša, pogled na crkvu i zvonik

Na samom početku

Bjelušu sam posetio krajem avgusta 2013. godine.

Prijatan boravak i sve lepo što sam video povezali su u jednu priču sećanja meštana, objavljena u divnoj monografiji "Bjeluša u zapisima i sećanjima", priređivača Đurđa P. Radojevića i Radiše M. Dimitrijevića. Kratka istorija crkve i sudbine ljudi, čiji se spomenici nalaze u porti crkve, mogu se opisati u tri omnibus priče.

Crkva svete Trojice u Bjeluši izgrađena je 1819. godine

Priča prva: Crkva svete Trojice u Bjeluši

Nekada su crkve i hramove i podizali meštani sami, ili uz pomoć ktitora. Manje je bila važna veličina crkve, važnije su bile dobre želje i namena. Na drugoj strani su primeri podizanja hramova da bi se iskazala manje vera, a mnogo više moć: državna, vladarska, ili lična. Za crkve i hramove, koji moraju biti najveći, svi plaćaju - i oni koji žele i oni koji to ne žele. Jednostavno je. Kad god se potroši novac, emituje se doplatna markica.

Crkva svete Trojice - Bjeluša, pogled na crkvu i zvonik

Crkva svete Trojice u Bjeluši izgrađena je 1819. godine. Pretpostavlja se da je podignuta na mestu, ili u blizini neke od prethodnih crkava. Vezu s bivšim crkvama uspostavljaju sačuvana oltarska vrata. Tokom protekla dva veka povremeno je obnavljana i doziđivana, ali naknadni radovi nisu značajno promenili izgled i dimenzije.

Zvonara u porti crkva svete Trojice u Bjeluši

Naspram ulaznih vrata 1979. godine završena je vrlo lepa, sadašnja zvonara. Nisam istoričar umetnosti, niti poznajem crkvene kanone, ali bjeluška zvonara razlikuje se od drugih, koje sam viđao.

Crkva svete Trojice u Bjeluši i zvonara

Na prvi pogled, zahvaljujući dimenzijama i obliku, čini se da je reč o manjoj crkvi. I nisam jedini koji je to pomislio. Na informativnoj tabli o Crkvi svete Trojice i na nekim veb sajtovima, umesto fotografije crkve nalazi se fotografija zvonare.

Crkva svete Trojice - zvonara

Namera, da se izgradi baš ovakva zvonara, proistekla je iz potreba. Zvonara je proširena prostorijom u kojoj se mogu rešavati tekuća, crkvena pitanja, ili jednostavno, u koju se može zakloniti po nevremenu. Po stručnoj proceni unutrašnjost crkve nema izražene spomeničke vrednosti. Lično mi to baš ni malo nije važno. Naprotiv. Više volim mesta, crkve, kuće i česme kraj puta, kojih nema na veb sajtovima, razglednicama i postojećim turističkim prospektima i vodičima. Ovako sklonjena, žive svojim prirodnim životom, skupljajući usput posebno zanimljive, a nepoznate priče, koje se tu ukrštaju.

Zvonara crkve svete Trojice u Bjeluši

Crkva svete Trojice nije skrivena od pogleda. Nalazi se na uzvišenoj zaravni, s koje se pruža pogled prema dolini Malog Rzava i koja je, zajedno sa crkvom, sasvim vidljiva s okolnih brda.

Panorama crkve svete Trojice u Bjeluši

U porti crkve, bez posebnog reda i ravnanja, nalazi se nekoliko grobova i spomenika.

Priča druga: O sasvim običnim junacima

Pravi junaci ostaju nepoznati. U svakom vremenu ima ih mnogo, suviše da bi ih neko, kad odu, često pominjao i slavio. Siguran sam da nisu to ni očekivali. Ne znam pojedinosti početka priče. Sećajući se naših mobilizacija, sve se dešava na nekoj livadi, najčešće po kiši i susnežici. Posle kratke obuke ili bez nje, nakon mnogo šetanja levo-desno, vojska je polazila u rat.

Obični bjeluški junaci nisu se skrivali, već su često, po prvi-drugi put napuštajući selo, odlazili ka nekim udaljenim, ali važnim kotama. Po gruboj proceni, koja može biti i prilično tačna, u balkanskim ratovima i u Prvom svetskom ratu učestvovalo je približno tri stotine stanovnika Bjeluše, a stradala su približno devedesetorica vojnika i starešina.

U porti bjeluške crkve podignuta su dva spomenika krajputaša. Posvećeni su Budimiru Vukotiću i Sretenu Đorđeviću.

Spomenici krajputaši, posvećeni Budimiru Vukotiću i Sretenu Đorđeviću

Budimir Vukotić poginuo je i sahranjen u oktobru 1915. godine, u okolini Niša. Imao je 24 godine i bio je podnarednik Dobrovoljačkog odreda.

Sreten Đorđević imao je 29 godina. Poginuo je i sahranjen je u okolini Velesa.

Spomenici krajputaši, posvećeni Budimiru Vukotiću i Sretenu Đorđeviću

Sasvim je moguće da po zaturenim grobljima bjeluških zaseoka ima još spomenika krajputaša. Voleo bih da i njih posetim nekom prilikom. U bilo kom slučaju, i ako ih nema, spomenici u bjeluškoj crkvi su sećanje i na ostale, sasvim obične junake.

Priča treća: O stradanjima bjeluškog paroha

Bjeluški sveštenici bili su dobri ljudi i rodoljubi, pa na kraju: sveštenici. Onakvi, kakvi bi trebalo da budu, a što je zabeleženo u dokumentima i ostalo u sećanjima. Jedan spomenik iz porte bjeluške crkve, razlikuje se od ostalih. Novijeg je datuma, urađen je u crnom mermeru i posvećen je bjeluškom parohu Aleksi R. Vukotiću. Rodio se 1907. godine u Bjeluši, bogosloviju je završio u Bitolju. Na sopstvenu molbu, 1933. godine premešten je iz Žiče u Bjelušu.

Spomenik parohu Aleksi Vukotiću

Ne znam kakav je bes naterao Nemce da 4. decembra 1942, verovatno po snegu, a sigurno po mrazu, krenu preko brda baš u Bjelušu. Paroh Aleksa i supruga Milica, ili se nisu na vreme sklonili, ili nisu želeli da beže. Uhašeni su, Milica se vratila kući, Aleksa je odveden u logor na Banjici. Streljan je 26. decembra 1942. godine.

Spomenik parohu Aleksi Vukotiću

Spomenik su podigli: deca Slobodanka, Ljubodrag, Slobodan i Vera, brat Mlađen i sestra Milijanka.
Aleksa Vukotić je u Bjeluši samo u sećanjima. Nije ovde sahranjen, ostao je u zajedničkoj grobnici u Jajincima, a stradanja bjeluškog paroha produžila su se i posle njegove smrti.

Crkva svete Trojice, informativna tabla

Probajte da nekog sunčanog dana posetite Bjelušu i da na jedinom, pravom mestu odgledate omnibus „Bjeluša“. Geografske koordinate crkve su: N 43.749181, E 19.979389. Pre putovanja, pročitajte priču o Bjeluši.

Crkva svete Trojice u Bjeluši organizaciono pripada Žičkoj eparhiji.

Ovde su živeli i žive dobri ljudi. Dobrodošli ste!

---

Zahvaljujem se:

• Opštini Arilje, koja mi je omogućila da posetim Bjelušu;
• prijatelju, praškom đaku i akademskom slikaru Ljubivoju Jovanoviću, na pričama i vođenju putevima ka Bjeluši;
• dragoj učiteljici Mileni Miletić iz Bjeluše, na poklonjenoj monografiji (s posvetom), s pričama o Bjeluši i
• priređivačima i učesnicima bjeluške monografije „Bjeluša u zapisima i sećanjima“, na svemu što su zapamtili.