Kačarevo iz vremena Vojne granice
Poslednjih godina tipične banatske kuće nestaju. Menjaju ih neke druge, nedefinisanih arhitektonskih stilova, koje se kao epidemija šire iz haotičnih predgrađa naših većih gradova.
Gradski tip kuća u Kačarevu
Kačarevo je osnovano kao jedno od vojnih naselja 1791. godine, a prošireno je 1803. godine. Naseljavano je kolonistima iz Alzasa i Lorena. Počev od osnivanja Kačarevo menjalo države i ime. Do 1918. po Francu Jozefu zvalo se Ferenchal (Franzfeld). Između ratova bilo je Kraljićevo, pa za vreme rata opet Ferenchal. Konačno, Končarevo je današnje ime dobilo 1948. godine.
Nezavisno od država i imena, urbanističko uređenje mesta i banatska arhitektura delimično su opstali do ovih dana. Urbanističko uređenje naselja i tipologija objekata rađeni su po propisima, koji su važili za oblast Vojne granice u Južnom Banatu u drugoj polovini XVIII veka.
Centar Kačareva ovih dana
Urbanističkim planom predviđeno je da se naselje obrazuje u obliku pravougaonika. Određena je širina glavnih i sporednih ulica. Ulice se seku pod pravim uglovima, što se do danas zadržalo.
Seoska raskrsnica sa kućom na ćošku
U periodu planiranja kolonizacije područje naselja podeljeno je na placeve iste veličine i geometrije. Širina ulica morala je da obezbedi prohodnost za potrebe svakodnevnih aktivnosti. Rastojanje između kuća i objekata trebalo je da bude dovoljno veliko, da se spreči lako širenje požara.
Kuća na ćošku
Prvo, osnovno pravilo nalagalo je da kuće budu ušorene. Da se grade u nizu, uz ulicu. Prema položaju ka ulici, predviđena su tri tipa kuća: kuće na ćošku, kuće po širini (na brazdu - užom stranom graniče se sa ulicom) i kuće, koje se dužom stranom graniče sa ulicom.
Po planu proširenja Kačareva 1802. godine, predviđena je izgradnja trosobnih kuća od drvene konstrukcije, namenjenih kolonistima. Za to vreme, reč je o luksuznim kućama. Imale su tri prostorije: kuhinju, sobu i komoru. Površina kuća bila je 43,4 m2. Imala temelj, ojačanja i dimnjak od pečene, ili nepečene cigle.
Kuće gradskog tipa
Plastični ukrasi na uličnoj fasadi jedan su od prepoznatljivih elemenata arhitekture kuća gradskog tipa. Najčešće se javljaju floralni i geometrijski motivi.
Fasada ukrašena floralnim i geometrijskim motivima
Na fasadi često se nalazi ime vlasnika i godina izgradnje kuće.
Fasada sa godinom izgradnje
Luksuznije kuće građene su bliže centru. U delovima sela prema periferiji, njivama i ritovima važila su ista pravila gradnje i tipologije kuća. Samo su te kuće bile skromnije.
Kuća po dužini i kuća po širini prema ulici
Uređenje naselja predviđalo je da kuće od ulice budu odvojene drvoredom lipa, kestena, ili oraha.
Jedna od seoskih ulica
Iz praktičnih razloga do ulice, a u liniji sa kućom, građeni su koševi za kukuruz. Veličina koša pokazuje broj lanaca oranica, koje domaćinstvo obrađuje. Deo njiva bilo je vlasništvo, ostatak državno zemljište, koje su iznajmljivali.
Primeri koševa
Kod kuća, koje se dužom stranom graniče sa ulicom, širina placa nije bila dovoljna i za kapije. Zato su ulaz u dvorište i kapija često sastavni deo kuće, a mala i velika kapija čine celinu.
Kapija kao deo kuće
Postoje primeri da ulaz u dvorište, posebno kod užih placeva, zauzme veliki deo kuće.
Kapija na ulazu u dvorište
Javni objekti
Urbanističko uređenje naselja nalagalo je da se u centru izgrade javni objekti, koji će zadovoljiti svakodnevne potrebe stanovnika. Po pravilu, u centru je park, a okolo su administrativni, obrazovni, zdravstveni, verski objekti i slično.
Centar Kačareva
Nekadašnja opštinska zgrada izgrađena je polovinom XIX veka. Karakterističan je kitnjasti, barokni stil. Obnavljana je više puta, pa je sačuvala prvobitni oblik i raskoš.
Nekadašnja opštinska zgrada u centru Kačareva
Jedan od najvažnijih događaja u istoriji Kačareva je izgradnja pruge Pančevo - Zrenjanin. Te, 1894. godine, otvorena je i železnička stanica Kačarevo. Poslednjih godina stanicom najčešće prolaze kargo vozovi. Putnički saobraćaj sveden je na nekoliko lokalnih polazaka, pa se na staničnom peronu putnici retko sreću.
Železnička stanica Kačarevo
Nekadašnje javne česme nestale su sa seoskih raskrsnica. Ovih dana u banatskim selima, umesto nekadašnjih pumpi i bunara grade se lepi objekti za nove javne česme.
Česma u centru sela
Javna česma u Kačarevu
Sadašnja crkva u Kačarevu završena je 2005. godine. Posvećena je prosvetiteljima Ćirilu i Metodiju. (Detaljnije o crkvi Ćirila i Metodija)
Crkva svetog Ćirila i Metodija
Vesti iz kibic fenstera
Sa ljudima i kućama nestaju i svedoci socijalnog života banatskih sokaka. Jedan od obaveznih i prepoznatljivih delova banatskih kuća bio je "kibic fenster" (nem. kiebitz fenster). Isturen je na sokak, pa se iz prozora pruža panoramski pogled na sve strane sokaka. Devojkama je služio da izdaleka vide momke i da se pokažu, a starijim gospođama da budu u toku sa svim događanjima na sokaku.
Kačarevo ovih dana
Zahvaljujući mladim damama i starijim gospođama iz kibic fenstera upamćeno je da je 10. septembra 1879. godine Zanatsko udruženje u Zemunu izdalo Ludvigu Zautneru (Ludwig Sautner) iz Francfelda (Kačarevo) kalfensko pismo farbarskog zanata.
Država se promenila, ali vesti su i dalje širene. Tako su Rot Julijus, Hitl Nandor i Ana, učitelji iz Kraljevićeva (Kačareva) premešteni u Novi Sad u nemačka odeljenja, a Mahts Nikola u Bežaniju. Po obrazloženju prosvetnih vlasti, premeštaj je urađen zbog negativnog uticaja navedenih nastavnika na učenike. Planirano je da se na njihova mesta u Kraljevićevo (sadašnje Kačarevo) postave Nemice, koje završavaju učiteljsku školu u Novom Sadu. Zabeleženi su i događaji, koji su ozbiljno uticali na život meštana. Krajem 1932. u Banatu raširile su se stočne bolesti slinavka i šap. Početak epidemije zvanično je proglašen 25. novembra, a prestanak 14. decembra 1932.
Nakon II svetskog rata, sredinom 1946. sokakom se šaputalo "da reakcija domaća i između kolonista nastoji da rovari i unosi pometnju, da se izvestan broj reakcionara opire sprovođenju odluka Mesne komisije za naseljavanje boraca, te da reakcija potpomaže reakcionare koloniste".
Letnji dan u Kačarevu
Kako vreme prolazi, neki sasvim obični, svakodnevni događaji postaju značajni i deo su autentične istorije mesta. Deo važnih vesti iz prošlosti Kačareva sačuvan je istorijskim arhivima. Ostala su dokumenta o brojnim kolonizacijama i agrarnim reformama, kojih je bilo još od XVIII veka. Poslednje su bile nakon I i posle II svetskog rata.
Panorama jednog sokaka
U novembru 1932. Načelstvo sreza Vršačkog je Mišković Milanu iz Pančeva optantskom kompenzacijom dodelilo zemlju u Banatskom Kraljevićevu.
Seoski tip kuće
Posle Drugog svetskog rata, počev od 1945, vršena je nova kolonizacija. Reč je izuzetno složenim praktičnim i administrativnim procesima, posebno za tek formirane državne službe. Prikupljane su izjave nosilaca kolonizacije za sprovođenje naseljavanja boraca u Vojvodinu. Evidentirani su podaci o: mestu gde je prodica naseljena, članovima porodica u molbi za kolonizaciju, članovima porodice na koje je primljena zemlja, članovima porodica koji su ostali, ili su se vratili u stari kraj, članovima kućne zajednice, koji su poginuli u ratu, streljani, ili umrli u partizanskim jedinicama ili neprijateljskim zatvorima, imovnom stanju (kuće i zemljište) porodice u starom kraju i slično. Vođena je briga o ratnim invalidima i njihovim porodicama.
Posle rata posebna pažnja posvećena je obrazovanju. Otvorene su nove škole: Škola za obrazovanje odraslih, Škola poljoprivrednih proizvođača i Škola učenika u privredi.
Ovo je bio deo običnih, ili važnijih vesti od pre stotinak godina. Ako se sačuvaju neke današnje, sasvim obične, biće nekada sigurno zanimljive.
Zahvaljujem se:
- Ministarstvu kulture i informisanja Republike Srbije, koje je finansijski podržalo projekat "Zabroravljena arhitektura banatskih sokaka".
- Etnografskom muzeju u Beogradu na stručnoj pomoći.
- Zahvaljujem se stanovnicima, koje sam upoznao, ili nisam sreo, na lepim kućama i sačuvanom, slikovitom ambijentu mesta.
Stavovi autora teksta i fotografija nužno ne izražavaju stavove Ministarstva kulture i informisanja RS i ustanova, koje su pomogle realizaciju projekta.
