Radojevo od vremena kolonizacije i posle

Kada su se završili svi mogući ratovi, Radojevo je podelilo međudržavni ugovor. Selo je ostalo u Srbiji, a železnička stanica i deo seoskih imanja u Rumuniji.

Ulica u Radojevu

Današnje Radojevo naseljeno je sredinom XVIII veka, u periodu od 1768, do 1771. godine. Osnivanje naselja omogućio je grof Klari, koji je srpskim i rumunskim kolonistima dodelio deo svog poseda, pa je mesto po njemu i nazvano: Klarija. Vremenom menjale su se države, vlasnici poseda i nacionalna struktura stanovništva. Otuda i različiti nazivi mesta: (mađ. Klári, rum. Peterda, nem. Klari), pa Srpska Klarija (mađ. Szerbklári) i Hrvatska Klarija (mađ: Horvátklári). Konačno u novoj državi, od 1947. godine, ime sela je Radojevo.

Seoski ambijent u Radojevu

Selo je podignuto na vlastelinskom imanju, otupljenom od Komore. S obzirom na položaj i činjenicu da je Banatska vojna granica već bila uspostavljena, selo nije militarizovano. I pored toga, urbanizacija sela usklađena je sa planovima izgradnje naselja, koja su propisana sredinom XVIII veka aktima o kolonizaciji, organizaciji vojnih naselja i urbanističkim pravilima kapetana Veglera. Topologija sela obrazuje pravougaonik. Propisana je obavezna širina ulica, a kuće su ušorene, grade se u nizu, uz ulicu.

Obnovljene tradicionalne banatske kuće

Propisani arhitektonski uslovi zadržali su se i poštovani su do sedamdesetih godina XX veka. Do tog vremena položaj i izgled kuća nije menjan, a nove su građene po istim, vekovnim pravilima.

Arhitektura kuća seoskog tipa u Radojevu

Naselja doseljenih stanovnika Radojeva bila su razbijenog tipa, a staništa zemunice i kolibe. Pripreme za doček kolonista rađene su po planovima urbanizacije Banata, bilo da je reč o kolonizaciji, ili naseljima u okviru Banatske vojne granice. Propisane su veličine placeva i tipologije kuća. U XVIII i XIX seoske kuće, u zavisnosti od naselja, građene su od nabijene zemlje, drveta i trske. Dešavalo se da je temelj urađen od pečene cigle. Krajem XVIII veka preporučeno je da se, u pretežno nemačkim naseljima, cela kuća izgradi od pečene cigle. Primer je Kovin.

Primer seoske kuće iz XVIII i XIX veka: zid je od nabijene zemlje s ojačanjem od pečene cigle

Fasade seoskih kuća najčešće su jednostavne, bez zidne plastike. Međutim, u Radojevu postoje izuzetno lepi primeri fasada seoskih kuća. Najčešće su rađene u stilu eklektike. Prisutni su geometrijski i floralni motivi, a izvijeni kalkan ima odlike neobaroka.

Natpis na fasadi: Radojevich-Stevo, 1911

Primer izuzetno bogato dekorisane fasade je na kući iz 1924. godine. Nažalost, kada su nekadašnji prozori zamenjeni ovim današnjim, uklonjena je stilska plastika iznad prozora.

Seoska kuća iz 1924. godine

Osim plastičnih ukrasa, u Radojevu postoje kuće sa umetnički rezbarenim prozorima i vratima.

Rezbareni prozori na fasadi seoske kuće

Ulazna vrata seoskih kuća prate regulacionu liniju ulice, najčešće su uvučena za debljinu zida i podignuta za nekoliko stepenika.

Vrata kuće iz 1924. godine

Iznad vrata je najčešće je polukružni svod, mada se pojavljuju pravougaoni i trapezasti.

Ulaz u kuću seoskog tipa sa stepeništem i trapeznim svodom

Ulaz u kuću seoskog tipa sa stepeništem i polukružnim svodom

Sačuvana originalna brava na ulaznim vratima

Kod kuća seoskog tipa ulaz u dvorište je odvojen od kuće. U Radojevu postoje primeri tipskih, ulaznih kapija. Urađene su od lima i kovanog gvožđa. Na platnima kapije aplicirani su floralni i geometrijski ukrasi.

Mala i velika kapija sa geometrijskim i floralnim ukrasima

Ponekad su na kapiji ime, ili inicijali imena vlasnika i godina postavljanja kapije.

Mala i velika kapija sa geometrijskim i floralnim aplikacijama i imenom vlasnika

Kuće varoškog tipa u Radojevu

Počev od sredine XVIII veka izgradnja naselja usaglašena je sa tadašnjom, važećom tipologijom kuća, koja je se odnosila na kuće seoskog i varoškog tipa. Kuće varoškog tipa gradili su imućniji stanovnici. Do ulice je duža strana kuće. Zbog ograničene širine placa, sastavni deo kuće bili su "suvi" ulazi.

Varoška kuća u Radojevu

Sačuvane kuće varoškog tipa u Radojevu izgrađene su između svetskih ratova, u stilu neoklasicizma i eklektike. Plastika na fasadama urađena je formi antičkih stubova i geometrijskih formi. Primer je kuća iz 1922. godine, sa imenom vlasnika, ispisanom na fasadi: Vlada i Žarko Perić.

Kuća varoškog tipa Vlade i Žarka Perića iz 1922. godine

Veliki broj prepoznatljivih, banatskih kuća svake godine nestaje. Zamenjene su nekim novim kućama, neprepoznatljivih arhitektonskih stilova, koje kao epidemija stižu iz predgrađa naših gradova. Međutim, dešava se da sadašnji vlasnici prepoznaju i cene vrednosti, nasleđene od predaka. Pa tako, stogodišnjoj kući sačuvaju, ili vrate nekadašnji raskoš.

Obnovljene i održavane kuće u Radojevu

Javni objekti

Urbanistički planovi izgradnje naselja, počev od vremena kolonizacija i Banatske vojne granice iz XVIII veka predviđali su da se u centru mesta podigne park, ili vojno vežbalište. Oko tog prostora građeni su javni i administrativni objekti: škola, crkva, prodavnice i zanatske radnje, ambulanta i apoteka, javne česme i bunar. Od nacionalne strukture stanovništva zavisilo je koje će škole i crkve da se grade.

Pravoslavna crkva svetog Nikole u Radojevu iz 1841. godine

Prva pravoslavna crkva u Radojevu sagrađena je sredinom XVIII veka. Stotinak godina kasnije, 1841. godine, izgrađena je sadašnja crkva Svetog Nikole. Arhitektonska rešenja urađena su u stilu klasicizma. Crkva je zaštićena i ima status kulturnog dobra.

Crkva svetog Nikole u Radojevu

Pored Srba i Rumuna, od vremena osnivanja Radojeva u selo je kolonizirano i stanovništvo iz Hrvatske. Plemićke porodice iz Petrinje naseljene su na crkveno imanje Zagrebačke nadbiskupije. Poštujući njihovu versku pripadnost, u tadašnoj Klariji izgrađena je katolička kapela.

Ulaz u katoličku crkvu svetog Urbana

Sadašnja crkva svetog Urbana završena je 1930. godine. Crkvu karakterišu stroge linije i oštri uglovi neogotičkog stila.

Katolička crkva svetog Urbana

I pored činjenice da je Klarija (sadašnje Radojevo) bila malo mesto, na samoj granici sa Rumunijom, crkva svetog Urbana privlačna je i lepa građevina. Bilo bi lepo da se urade potrebne prepravke i da crkva povrati sjaj iz 1930. godine.

Detalj fasade

Unutrašnjost crkve svetog Urbana u Radojevu

Konačno, jedan od značajnih događaja za Radojevo bio je izgradnja pruge uskog koloseka Zrenjanin - Radojevo - Žombolj (Jimbolia, Ruminija). Pruga je otvorena 1898. godine, kada je prvi voz došao u Radojevo. Nakon sedamdeset godina, pruga je za putnički saobraćaj zatvorena 1968. godine, a za železnički saobraćaj 1969. godine. Nekadašnja zgrada železničke stanice ostala je u Rumuniji.

Panorama jedne od ulica u Radojevu

 

---

Zahvaljujem se:

• Ministarstvu kulture i informisanja Republike Srbije, koje je finansijski podržalo projekat "Zabroravljena arhitektura banatskih sokaka".
• Etnografskom muzeju u Beogradu na stručnoj pomoći.
• Opštini Nova Crnja na pomoći tokom putovanja naseljima Nove Crnje.
• Zahvaljujem se stanovnicima, koje sam upoznao, ili nisam sreo, na lepim kućama i sačuvanom, slikovitom ambijentu mesta.

Stavovi autora teksta i fotografija nužno ne izražavaju stavove Ministarstva kulture i informisanja RS i ustanova, koje su pomogle realizaciju projekta.