Sefkerin iz vremena Vojne granice i posle
Sefkerin je selo u kome su se od vremena Vojne granice smenjivale države i stanovnici. Za razliku od nekih drugih banatskih naselja, Sefkerin je sačuvao deo nekadašnje ambijentalne banatske arhitekture.
Crkva Svetih arhangela Mihaila i Gavrila završena je 1813. godine
Sefkerin je u vreme kolonizacija i Banatske vojne granice bio regulisano starosedelačko naselje. Među prvim kolonistima u Banatu početkom XVIII bilo je stanovništvo, koje je po geografskom poreklu nazivano "Dunavskim Švabama" (nem. Danube Swabians). Ime i izvedeni pridevi zadržali su se do danas: Švabe, švapske kuće i slično. Zvanično, Sefkerin je 1767. postao vojno naselje u okviru tadašnje Vojne granice.
Jesen u Sefkerinu
Kao i ostala naselja u okviru Vojne granice, Sefkerin je urbanizovan po vojnim propisima, koji su važili u Južnom Banatu. Menjale su države i imena sela. Ali, nezavisno od država i imena, urbanističko uređenje mesta i banatska arhitektura delimično su ostali do ovih dana.
Panorama jedne od ulica u Sefkerinu ovih dana
Urbanističkim planom kapetana Veglera predviđeno je da se naselje obrazuje u obliku pravougaonika. Prvo, osnovno urbanističko pravilo nalagalo je da kuće budu ušorene. Da se grade u nizu, uz ulicu.
Ušorene kuće u Sefkerinu
Određena je širina glavnih i sporednih ulica. Širine ulica morale su da obezbede prohodnost za potrebe svakodnevnih aktivnosti. Rastojanje između kuća i objekata trebalo je da bude dovoljno veliko, da se spreči lako širenje požara. Ulice se seku pod pravim uglovima, što se do danas zadržalo.
Seoska raskrsnica u Sefkerinu
Plan kapetana Veglera odredio je, između ostalog, tipologiju kuća. U svim regulisanim, starosedelačkim naseljima, počev od sedamdesetih godina 18. veka, građena su dvosobne kuće, površine 34,8 m2. Zidovi su bili od nabijene zemlje, temelji, ojačanja i dimnjaci od pečene, ili nepečene cigle, a krov od trske.
Seoska raskrsnica u Sefkerinu
Prema položaju ka ulici, predviđena su tri tipa kuća: kuće na ćošku, kuće po širini (na brazdu - užom stranom graniče se sa ulicom) i kuće, koje se dužom stranom graniče sa ulicom.
Tip kuća u nizu, postavljenih po širini uz ulicu
Zbog položaja i ponekad nedovoljne širine placa, u dvorište se ulazi kroz kapije, koje su deo kuće. Spoljne strane kapija često su dekorisane da ne naruše izgled fasade.
Tip kuće uz ulicu, sa kapijom prema dvorištu
Propisani arhitektonski uslovi zadržali su se i poštovani su do sedamdesetih godina XX veka. Do tog vremena izgled postojećih kuća nije menjan, a nove su građene po istim, vekovnim pravilima.
Švapska kuća sa početka XX veka
Na kući još uvek su metalne roletne, proizvedene u Budimpešti, sa pločicom proizvođača: "Patent Pashcka Budapest".
Originalne roletne, sa pločicom proizvođača: "Patent Pashcka Budapest"
Luksuznije kuće građene su bliže centru. U delovima sela prema periferiji, njivama i ritovima važila su ista pravila gradnje i tipologije kuća. Samo su te kuće bile skromnije.
Luksuzna švapska kuća iz prve polovine XX veka
Stanovništvo Sefkerina pretežno se bavilo poljoprivredom, pa su često, uz samu kuću, građeni ambari i koševi. O važnosti koševa za domaćinstvo govori način gradnje. Kao i kuća, koš je trebalo da bude lep.
Primer tradicionalnog banatskog ambara
Javni objekti i spomenici
U vreme osnivanja Vojne granice urbanistički planovi postavljali su javne objekte oko obaveznog gradskog parka, u centar naselja. Taj prostor dodeljen je administrativnim objektima, školi, crkvama, javnim česmama i bunarima. Crkve su građene prema nacionalnoj pripadnosti graničara i stanovnika. U Sefkerinu je živelo pretežno srpsko stanovništvo, pa je izgrađena pravoslavna crkva.
Prva crkva u Sefkerinu, posvećena Svetim arhangelima Mihailu i Gavrilu, sagrađena je 1733. godine. Dolaskom Nemaca, srpsko stanovništvo napustilo je Sefkerin, a Nemci su crkvu preobratili u katoličku. Današnja crkva Svetih arhangela Mihaila i Gavrila završena je 1813. godine i stilski pripada baroknom klasicizmu.
Crkva Svetih arhangela Mihaila i Gavrila završena je 1813. godine
Sa završetkom Drugog svetskog rata nova država zatekla se u osiromašenoj zemlji i sa velikim brojem nepismenog stanovništva. Deo Prvog petogodišnjeg plana posvećen je opismenjavanju i školovanju stanovništva. Tim planom predviđena je izgradnja oko 1500 zadružnih domova, koji bi trebalo da omoguće uslove za socijalni i kulturnih život sela. Jedan od zadružnih domova izgrađen je u Sefkerinu. Polovinom XX veka bio je centar opismenjavanja, obrazovanja i kulturnog života sela.
Vremenom, zbog ideoloških konotacija zadružni domovi menjaju ime u domove kulture, pa u centre za kulturu. Sa svakom promenom imena, uloga i značaj zadružnih domova bili su sve manji. Mnogi su zapušteni, neki su se vremenom srušili. Zadružni dom u Sefkerinu, ili bilo kako da se zove, dočekao je sadašnje godine, a izgrađen je u Gradskom parku.
Zadružni dom u Sefkerinu
Ni jedan od ratova nije zaobišao ni Sefkerin. U svakom je bilo mnogo žrtava za jedno malo, sasvim obično banatsko selo. U Gradskom parku podignut je spomenik stradalim stanovnicima Sefkerina.
Spomenik žrtvama ratova u Sefkerinu
Vesti iz kibic fenstera i sokaka
Sa ljudima i kućama nestaju i svedoci socijalnog života banatskih sokaka. Jedan od obaveznih i prepoznatljivih delova banatskih kuća bio je "kibic fenster" (nem. kiebitz fenster). Isturen je na sokak, pa se iz prozora pruža panoramski pogled na sve strane sokaka. Frajlicama služio je da izdaleka vide momke i da se pokažu, a starijim gospođama da budu u toku sa svim događanjima na sokaku.
Jedna od sačuvanih vesti sa sokaka bila je da su 18. juna 1812. Ištvana Tereka napala četiri bandita, da su ga prebili i ukrali mu stoku. Međutim, frajlicama i mamama iz kibic fenstera mnogo su zanimljivije neke druge vesti. Naime, sredinom 1887. Milan Čerečki postao je apotekarski kalfa, Ištvan Tot otvorio je mirišljavu berbernicu, Kunc Veber postao je šnajderski kalfa, a Andrija Milutinov otvorio je tekstilnu trgovinu. Zbog tih mirišljavih vesti frajlice su te godine, čekajući pomenute momke, mnogo više vremena provodile na kibic pendžerima.
Jedna od karakterističnih ulica u Sefkerinu
Ubrzo po završetku Prvog svetskog rata, 1919. godine, sokakom se pronela vest da je Sofija Janković Šambek, opštinska učiteljica u Sefkerinu, dobila državnu pripomoć i putni trošak za proučavanje godišnjih, domaćinskih, vrtarskih i radničkih ženskih škola u Češkoj i Švajcarskoj. Nešto kasnije, mame su u kibic fensterima čekale da vide pomenutu Sofiju i najnovije češke šešire.
Sefkerin se davno oporavio od rata, pa je Stevan Zebić 1930. dobio dozvolu da podigne baraku i otvori kantinu. Tih godina Sokolska organizacija postala je popularna i masovna, pa se sokacima pričalo da je Milan Radosavljević u januaru 1934. dobio 12 dana odsustva za pohađanje tečaja za vodnike Sokolskih četa, koji se održavao u Beogradu.
Jedan od seoskih sokaka ovih dana
Sefkerinskim sokacima protutnjao je još jedan, Drugi svetski rat. Počela je obnova zemlje. Tih godina frajlice su iz kibic fenstera mahale momcima, koji su odlazili na radne akcije. Mladići su 1949. odlazili na izgradnju autoputa, a 1951. na radne akcije za uvčvšćivanje i popravke nasipa.
Motiv iz Sefkerina
Kako vreme prolazi, neki važni, ili sasvim obični, svakodnevni događaji postaju značajni i deo su autentične istorije mesta. Deo važnih vesti iz prošlosti Srfkerina sačuvan je istorijskim arhivima.
Završio se Prvi svetski rat, Sefkerin se zatekao u novoj državi. Škole i sudovi ponovo rade, sprovode se nova agrarna reforma i kolonizacija. Nešto se, međutim, nije promenilo. Činovnici su se i dalje ponašali kao činovnici. Malo su se međusobno svađali, a prema stanovnicima Sefkerina nisu bili baš previše uslužni.
Dešavalo se da se i sela posvađaju. Tako je 1929. godine Opština Sefkerin tužila Opštinu Crepaju, zbog uznemiravanja u posedu. Međutim, ni Opština Sefkerin nije bila baš nevina. Te iste godine uzurpirala je rit "Komarovo", koji je u svakom pogledu pripadao Opštini Baranda. Po ugledu na Opštinu, meštani Sefkerina prisvajali su ovdašnje državno i opštinsko zemljište.
Karakteristična seoska ulica u Sefkerinu
Tridesetih godina Sefkerin je svakako bio napredno selo. Međutim, bilo je događaja, koji su remetili seoski mir. Reke i kanali su se izlivali, pa je građen tamiški nasip. Tom prilikom isplaćen je honorar za sastav nacrta o gradnji nasipa. S obzirom da su zaboravljeni i ostali bez nadnica, radnici su štrajkovali na tamiškom nasipu i kod Sefkerina.
Krajem 1930. selo je uznemirila pojava zarazne bolesti šuge na konjima. Zarazne bolesti postojale su oduvek, međutim, posebnu zabrinutost izazvala je 1932. godine pojava stočne bolesti prostrela (antraksa). S obzirom da se antraks brzo i lako širi i da je podjednako je smrtonosan i za životinje i ljude, državne vlasti preduzele su sve poznate mere za sprečavanje širenja zaraze. Konačno, epidemija je završena 4. decembra 1932.
Crkva Svetih arhangela Mihaila i Gavrila iz 1813. godine
Završio se i Drugi svetski rat. Odmah, 1945. godine sprovode se nova agrarna reforma i kolonizacija. Urađeni su spiskovi spoljnih i unutrašnjih kolonista. Iz različitih razloga, neke od molbi za kolonizaciju odbijene su.
Te, 1945. godine, nove školske vlasti razmatrale su odluku o statusu Fonda Jovana Popova. Fond je osnovan 1929. godine sa ciljem da pomaže siromašne učenike osnovne škole u Seferkinu.
Ovo je bio deo važnijih, ili običnih vesti od pre stotinak godina. Ako sačuvamo neke današnje, sasvim obične vesti, nekada i nekome biće sigurno zanimljive.
Zahvaljujem se:
- Ministarstvu kulture i informisanja Republike Srbije, koje je finansijski podržalo projekat "Zabroravljena arhitektura banatskih sokaka".
- Etnografskom muzeju u Beogradu na stručnoj pomoći.
- Zahvaljujem se stanovnicima, koje sam upoznao, ili nisam sreo, na lepim kućama i sačuvanom, slikovitom ambijentu mesta.
Stavovi autora teksta i fotografija nužno ne izražavaju stavove Ministarstva kulture i informisanja RS i ustanova, koje su pomogle realizaciju projekta.
