Donja Kamenica, Knjaževac

Donja Kamenica nastala je na nekadašnjem vojnom putu, u vreme kada je izgrađena i predivna crkva. Crkva je sačuvana, ali jedinstvena narodna arhitektura živi svoje poslednje godine.

Donja Kamenica

Donju Kamenicu posetio sam u septembru 2012. godine, putujući knjaževačkim krajem.

Panorama Donje Kamenice

Donja Kamenica nalazi se na oko 15km od Knjaževca, na putu za Pirot. Reče je o starom naselju, podignutom na levoj obali Trgoviškog Timoka, na nekadašnjoj vojnoj komunikaciji od Vidina prema Pirotu. Ovih godina Trgoviški Timok ponovo je čista reka, pa su se vratili pastrmka i rečni rak.

Trgoviški Timok

Kao i u drugim selima knjaževačkog kraja, broj stanovnika je sve manji. Nakon Drugog svetskog rata, po popisu iz 1948. godine, u selu je živelo 1170 stanovnika. Po popisu iz 2002. godine, broj stanovnika bio je 360, a desetak godina kasnije, u selu živi manje od 300 stanovnika.

Donja Kamenica

Narodna arhitektura

Gornja Kamenica jedno je od sela u kojima je zaostao veći broj objekata, građenih u prepoznatljivom, narodnom stilu. Stari su više od sto godina. Prvi znak raspoznavanja je kućni trem s lukovima. Stari deo sela, nedaleko od centra, mogao bi da se svrsta u ambijentalnu celinu, koja bi obuhvatila sokak s nekoliko kuća, ambara i koševa. Kuće su stare više od sto godina i imaju karakterističan trem.

Stare seoske kuće

Na nekim od kuća su karakteristični dimnjaci, koji nagoveštavaju da se u kući ispod njih nalazi zajednički prostor s ognjištem.

Stare seoske kuće

Samouki majstori sasvim su nesvesno primenjivali preporučena, estetska pravila arhitekture. Trem najčešće ima neparan broj lukova. Trem je imao više uloga. Štiti ulaz u kuću od padavina i vetra, a u toplim mesecima dobro je mesto za okupljanje porodice. Konačno, trem je međuprostor između privatnog (i sigurnog) života porodice i opasnosti, sa kojima se, javno izloženi, mogu suočiti.

Stogodišnja kuća s tremom

U narodnom graditeljstvu način gradnje prilagođen je dostupnim materijalima. Iznad kamenog temelja, zidovi su građeni od naboja, koji čine drvena građa i ispun od pleve i blata. Ovakav način gradnje u potpunosti odgovara trendu izgradnje današnjih ekoloških kuća. Primenjene tehnike i materjali obezbeđuju toplotnu izolaciju, pa je zimi u kućama toplije, a leti nije vrućina. Osim toga, obezbeđena je i elastičnost i na stogodišnjim kućama retko se javljaju pukotine.

Stara seoska kuća s ambarom

Kuće imućnijih stanovnika Donje Kamenice prepoznaju se po veličini, ali i po materijalu, od koga su izgrađene. Jedna od njih zidana je od opeke, a ograda i kapija s lukom su od klesanog kamena.

Luksuznija stara seoska kuća

Povoljni uslovi za poljoprivredu u Donjoj Kamenici obezbeđuju Trgoviški Timok i plodno zemljište, koje je reka, menjajući tok, stvorila. Zato su, najčešće, u dvorištima koševi i ambari.

Seoska dvorišta

Nakon Prvog svetskog rata arhitektura u Donjoj Kamenici napušta tradicionalni stil i prihvata nove trendove.

Seoska ulica

Novije kuće u Donjoj Kamenici

U centru Donje Kamenice

U centru Donje Kamenice su škola, zadružni dom, nekoliko spomenika. Najpoznatija i najstarija sačuvana građevina je Bogorodičina crkva. 

Centar Donje Kamenice

Bogorodičina crkva izgrađena je u XIV veku, u baroknom i moravskom stilu. Po najnovijim istraživanjima, radovi su počeli 1393, a završeni su krajem 1398. godine. Karakteristična sa dva tornja. Freske su najvećim delom sačuvane, a nakon kozervacije njihova lepota došla je do izražaja.

Bogorodičina crkva iz XIV veka

Škola u Donjoj Kamenici je pred zatvaranjem. Sredinom XX veka, iz Donje Kamenice i nekoliko susednih sela, osmogodišnju školu pohađalo je i do 300 đaka. Dece je ponestalo, pa je u vreme moje posete škola imala troje đaka. U međuvremenu, školske zgrade su imale druge namene, zbog čega su renovirane.

Škola u Donjoj Kamenici

U centru sela je veliki zadružni dom. Izgrađen je u okviru posleratnog plana osnivanja zemljoradničkih zadruga i izgradnje domova kulture. Potpuno zanemarujući ideološke konotacije, seoski zadružni domovi imali su izuzetno veliki značaj u opismenjavanju seoskog stanovništva i organizaciji prosvetno-kultunog života sela.

Zadružni dom

Jedna od predratnih zgrada izgrađena je u tadašnjem građanskom stilu. Na fasadi je spomen-ploča, posvećena Prvulu Prši Milićeviću: "Učenik ove škole, učitelj, komunista i pozadinski radnik NOR-a zverski ubijen od četnika...". Spomen-ploču postavilo je 7. jula 1970. godine Udruženje saveza boraca Donje Kamenice.

Centar sela

Česme su izuzetno lepi urbanistički detalji. Jedna, prilično stara i lepa česma je u centru sela.

Stara česma u centru Donje Kamenice

U centru Donje Kamenice su dva spomenika. Potpuno nedužno selo nije preskočio ni jedan rat. Spomenik "Palim ratnicima, borcima i žrtvama fašističkog terora (od 1912, do 1945. godine)" podigli su "Zahvalni građani Donje Kamenice" i otkriven je 6. septembar 1981. Na spomen-pločama izbrojao sam 109 imena!

Spomenik ratnim žrtvama

Drugi spomenik podigli su "Zahvalni građani Donje Kamenice 1946. godine" i posvećen je crvenoarmejcu Timofeju Ivanoviču (1895 - 1944). Dešava se ponekad da ljude ne ponesu trenutna politika i strasti. Zahvaljujući tome, spomenik Timofeju Ivanoviču preživeo je 1948. godinu i ušao u XXI vek.

Spomenik crvenoarmejcu Timofeju Ivanoviču

Kako stići u Donju Kamenicu

Donja Kamenica nalazi se na oko 15km i oko 25 minuta vožnje od Knjaževca, na putu za Pirot. Lako se stiže, a putovanje sigurno će prijati.

Ulazak u selo

Rado bih ponovo došao u Donju Kamenicu. Čini mi se da sam video samo mali deo sela i da ostale, dobre ljude nisam sreo.

 

 

U Donjoj Kamenici žive dobri ljudi. Dobrodošli ste!

 

---

Zahvaljujem se:

• prijateljima iz Donje Kamenice: Radici Tasić, Vojkanu Ilenkoviću, Žiki Todoroviću i ostalim stanovnicima Donje Kamenice, čije sam lepe kuće i dvorišta fotografisao, nadajući se da neće da mi zamere;
• Saši Todoroviću, na uzbudljivoj, ali sigurnoj vožnji, prijatnom druženju i strpljenju;
• Božidaru Mitroviću iz Knjaževca, na pričama o knjaževačkim selima, ljudima i događajima;
• Turističkoj organizaciji Knjaževac, koja je organizovala posetu Donjoj Kamenici.